کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی یا مدیریت کسب‌وکار (Master of Business Administration)

آنچه در این مقاله خواهید خواند:

• معرفی رشته MBA

• تاریخچه پیدایش رشته MBA

• هدف اصلی رشته MBA

• چهار گرایش اصلی MBA

• زمینه های کاری رشته MBA

• دروس اصلی گرایش های MBA

• رشته ام بی ای MBA برای چه کسانی مناسب است؟

• این رشته چه گرایش هایی دارد؟

• معرفی رشته MBA

• معرفی MBA

 در رشته مدیریت و درجه علمی حرفه‌ای در رشته مدیریت بازرگانی است. از اوایل قرن بیستم سازمان‌های سنجش بین‌المللی برای ارزیابی ارزش این دوره‌ها وجود دارد. دوره‌ها به گونه‌ای برنامه‌ریزی می‌شوند تا دانشجویان را با جنبه‌های مختلف مدیریت یک کسب‌وکار همچون حسابداری، بازاریابی، منابع انسانی، مدیریت عملیات، مدیریت تبلیغات و برنامه‌ریزی استراتژیک آشنا سازند.

در این مقاله منظور از کسب‌وکار یعنی کلیه عملیاتی که از تولید تا فروش و خدمات پس از فروش کالا یا خدمات را شامل می‌شود. که به صورت مکرر اتفاق می‌افتد. مدیریت راهبردی کسب‌وکار یا به اختصار “MBA” حاوی دانش و مهارت‌های جدید و کاربردی مدیریت برای حل مسائل و چالش‌های مدیریتی است که می‌تواند دید گسترده‌تری به مدیریت ارائه دهد.

• تاریخچه پیدایش رشته MBA

MBA در آمریکا که برای نخستین بار این دوره‌ها ارائه شد. گذراندن موفقیت‌آمیز و کسب مدرک تحصیلی ام‌بی‌ای نیازمند گذراندن در حدود 48 واحد درسی است، که تقریباً دو برابر واحدهای مورد نیاز برای کسب یک فوق لیسانس در رشته اقتصاد، یا امور مالی، یا حسابداری، یا مدیریت، یا بازاریابی است.

در ایران برخی مراکز و موسسات و آموزشگاه‌های بازرگانی و حتی دانشگاه‌ها گواهینامه‌هایی را به نام MBA ارائه می کنند. بدون اینکه این مدارک به عنوان مدارج دانشگاهی مورد پذیرش باشد و اعتبار آنها به عنوان مدرک تحصیلی مورد پذیرش قرار گیرد.

• اولین مقطع کارشناسی ارشد کسب‌وکار در ایالات متحده

Tuck School of Businessدر Dartmouth College دایر شد. تاریخ تأسیس آن به ۱۹۰۰ بر می‌گردد. در حالی که تاک اولین مدرسه‌ای بود که مدرک کارشناسی ارشد در علوم تجاری مولد MBA، اعطا می‌کرد. در ۱۹۰۸ دانشگاه هاروارد مدرسه مدیریت کسب‌وکار را برای مقطع کارشناسی ارشد تأسیس کرد. این مدرسه برای اولین بار در جهان دوره MBA با ۱۵ عضو هیئت علمی به علاوه ۳۳ دانشجوی عادی و ۴۷ دانشجوی خاص ارائه می‌شد.

در سال ۱۹۴۳ مدرسه کسب‌وکار بوث دانشگاه شیکاگو، اولین دانشگاهی بود که به کارکنان حرفه‌ای، مدیریت کسب‌وکار اجرایی ارائه داد. این اولین پردیس دائمی در شهرهای شیکاگو، لندن و کشور سنگاپور می‌باشد. این نوع از برنامه درسی امروزه نیز در بسیاری از مدارس ارائه می‌شود. در سال ۱۹۴۶، مدرسه مدیریت جهانی تاندربرد اولین مدرسه‌ای بود که MBA را با تمرکز بر روی مدیریت جهانی ارائه داد.

• اولین مدرک MBA

در سال ۱۹۵۰ اولین مدرک MBA در خارج از ایالات متحده توسط Richard Ivey School of Business در دانشگاه وسترن انتاریو در کشور کانادا اعطا شد. به دنبال آن در سال ۱۹۵۱ دانشگاه پرتوریا در آفریقای جنوبی نیز این مدرک را اعطا کرد.در سال ۱۹۵۵ نیز مؤسسه مدیریت کسب‌وکار کراچی تأسیس شده تحت نظر دانشگاه کراچی در پاکستان، با همکاری مدرسه وارتون دانشگاه پنسیلوانیا به عنوان اولین مدرسه کسب‌وکار آسیایی، مدرک MBA را به مدل ایالات متحده ارائه کرد. در سال ۱۹۵۷ اینسید (INSEAD) اولین مدرسه کسب‌وکار اروپایی بود که برنامه درسی MBA را اجرا کرد.

در ۱۹۸۶، مدرسه کارشناسی ارشد کسب‌وکار «روی ای. کرامر» در کالج رولینز در فلوریدا اولین دوره MBA را ارائه کرد که همهٔ دانشجویان باید در کلاس درس به همراه خود لپ‌تاپ می‌داشتند. استادان، دفعه اول در کلاس درس، لپ‌تاپ‌ها را برای دانشجویان می‌آوردند. مدرک MBA در سراسر جهان توسط دانشگاه‌ها به تصویب رسیده، و همچنین این دوره هم برای کشورهای توسعه یافته و هم برای کشورهای در حال توسعه در دانشگاه‌ها مصوب شده‌است.

• هدف اصلی رشته MBA چیست؟

هدف اصلیMBA پذیرش فارغ التحصیلان دوره‌های کارشناسی در رشته‌های مختلف پرورش افرادی است که قادر باشند در زمینه‌های زیر انجام وظیفه نمایند:

1. اداره و راهبری مؤثر و کارآمد سازمان یا یکی از زیر مجموعه‌های آن

2. ایجاد تحول در یک بخش تخصصی سازمان

3. طراحی، هدایت و رهبری تحول در کل سازمان پس از کسب تجارب عملی در مدیریت

4. کارآفرینی با ایجاد فعالیت‌های جدید در درون سازمان یا ایجاد سازمان‌های جدید

5. ارائه خدمات مشاوره‌ای و مطالعاتی در زمینه‌های مدیریتی به مدیران سازمان‌ها

• گرایش های MBA

برای رشته مدیریت ارشد کسب‌وکار (MBA) حدود ۳۰ گرایش مختلف در کشورهای مختلف تعریف شده‌است. اما چهار گرایش اصلی این رشته که تقریباً در همه دانشگاه‌ها تدریس می‌شوند به شرح زیر است:

✅بازاریابی و مدیریت فروش (Marketing)
✅مدیریت مالی و مدیریت موسسات مالی (Finance)
✅مدیریت تولید و سیستم‌های تولید و پروژه (Operation)
✅مدیریت منابع انسانی (Human Resources)
امروزه مدیریت ارشد کسب‌وکار با گرایش‌هایی مانند تجارت الکترونیک، فناوری اطلاعات، مدیریت پروژه و مدیریت عمومی نیز ارائه می‌شود. 

• فارغ التحصیلان این دوره با فراگیری دانش و فنون مدیریت قادر خواهند بود در زمینه‌های ذیل فعالیت نمایند:

1. اداره امور واحدهای ستادی سازمان‌های تولیدی و اجتماعی در جهت کمک به مدیران این سازمان‌ها برای اداره مؤثرتر سازمان‌های خود

2. اداره و راهبری مؤثر و کارآمد یک سازمان یا یک بخش تخصصی از آن نظیر بخش‌های تولید، تحقیق و توسعه، مالی، فروش، پرسنلی و اطلاعات

3. ایجاد تحول در یک بخش تخصصی سازمان با تجدید تشکیلات، رویه‌ها و شیوه‌های اداری آن بخش

4. کارآفرینی در یک سازمان برای شروع فعالیت‌های جدید یا ایجاد و اداره سازمان‌های جدید

5. طراحی تحول در کل یک سازمان و رهبری و هدایت تحولات کلی بعد از کسب تجربیات مدیریتی

• دروس اصلی گرایش های MBA

✅مطالعات بازرگانی
علوم تجاری یا مطالعات کسب وکار، رشته‌ای تحصیلی است که به اصول تجارت، مدیریت و اقتصاد می‌پردازد. همچنین علوم حسابداری، مالی، بازاریابی، سازمانی، مدیریتی و عملیاتی را در بر می‌گیرد. مطالعات بازرگانی رشته‌ای گسترده است که در آن طیفی از مباحث طراحی شده تا دیدی کلی از عناصر مختلف کار در حوزه تجارت را ارائه دهد.

کشورهایی که در مدارس و آموزشگاه‌هایشان درسی تحت عنوان «مطالعات بازرگانی» آموزش داده می‌شود عبارتند از: موریس، عمان، کره جنوبی، آرژانتین، استرالیا، بنگلادش، نپال، برزیل، کانادا، هنگ کنگ، هند، ایرلند، مکزیک، سنگاپور، مالزی، کامبوج، کنیا، لهستان، مالت، نیوزیلند، نیجریه، پاکستان، آفریقای جنوبی، سریلانکا، سوئد، بریتانیا، نامیبیا، زیمبابوه و اندونزی.

✅مدیریت بازرگانی:
مدیریت کسب‌وکار شاخه‌ای از مدیریت است که بر تربیت مدیران سازمان‌ها و شرکت‌های تجاری تمرکز دارد. سرآغاز این رشته کشور فرانسه و دانشکده بازرگانی ESCP است که قدیمی‌ترین دانشگاه تجارت و کسب‌وکار دنیا درنظر گرفته می‌شود. رشته مدیریت کسب‌وکار بر اداره امور یک سازمان تجاری یا یک کسب‌وکار به‌ویژه مسائلی از قبیل امور مربوط به بازار (بازاریابی)، کنترل سود و سرمایه و هزینه، استفادهٔ بهینه از امکانات موجود، راهبرد‌های رقابت با سایر شرکت‌ها، فروش و تبلیغات، مسائل اقتصادی و مالی اداره صحیح امور کارکنان و امور مشتریان تمرکز دارد.

فارغ‌التحصیلان این رشته قادرند در سطح‌های مختلف مدیریتی در شرکت‌ها و کسب‌وکار‌ها مشغول به‌کار شده یا به‌عنوان مشاور مدیریت انجام وظیفه نمایند. دانش مدیریت کسب‌وکار به عنوان حوزه‌ای از علوم انسانی با اتخاذ رویکردی بین‌رشته‌ای و با بهره‌گیری از دستاوردهای سایر حوزه‌های معرفتی، چگونگی درست تصمیم گرفتن و روش‌های استفادهٔ بهینه از منابع و اثربخشی در دستیابی به اهداف را به دانشوران این عرصه، ارائه می‌کند.

✅بی بی ای BBA
کارشناسی مدیریت کسب‌وکار (BBA) یک مدرک لیسانس در مدیریت کسب‌وکار است که توسط کالج‌ها و دانشگاه‌ها پس از اتمام چهار سال و معمولاً گذراندن ۱۲۰ واحد تحصیلی در مقطع کارشناسی در مبانی مدیریت کسب‌وکار اعطا می‌شود. این ۱۲۰ واحد معمولاً شامل دوره‌های پیشرفته در تجزیه و تحلیل تجاری، ارتباطات تجاری، امور مالی شرکتی می‌شود. امور مالی، حسابداری مالی، اقتصاد کلان، مدیریت، حسابداری مدیریت، بازاریابی، اقتصاد خرد، مدیریت استراتژیک، مدیریت زنجیره تأمین، و سایر موضوعات مهم دانشگاهی مرتبط با رشته دانشگاهی مدیریت کسب‌وکار هستند.

✅مدیریت بازاریابی
می‌توان از دو دیدگاه اجتماعی و مدیریت به تعریف بازاریابی نگاه کرد. از دیدگاه اجتماعی تعریف واژه بیانگر نقشی است که در جامعه ایفا می‌کند. برای مثال یک صاحبنظر در بازاریابی گفته است، نقش بازاریابی عبارت است از ارائه استاندارد بالاتر از زندگی. از دیدگاه اجتماعی، این تعریف خواست ما را تأمین می‌کند. مدیریت بازاریابی تلاش آگاهانه‌ای است برای به‌دست‌آوردن نتایج مثبت در مبادله با بازارهای هدف. مدیریت بازاریابی در هر بازاری کاربرد دارد و قابل اجراست.

به‌طور مثال یک مدیر منابع انسانی با بازار نیروی کار یا یک مدیر خرید با بازار مواد اولیه سر و کار دارند. اما به‌طور کلاسیک مدیریت بازاریابی به وظایف آن دسته از کارکنان سازمان گفته می‌شود که با فروش محصولات و خدمات نهایی سر و کار دارند. مانند مدیر فروش، مدیر تبلیغات و فروشندگان.

✅کارآفرینی
کارآفرینی عبارت است از ایجاد یا استخراج ارزش اقتصادی به روش‌هایی که عموماً فراتر از حداقل میزان ریسک (که توسط یک کسب‌وکار سنتی فرض می‌شود) می باشد. به‌طور بالقوه شامل ارزش‌هایی علاوه‌بر ارزش‌های تنها اقتصادی است.

کارآفرین فردی است که یک یا چند کسب‌وکار را ایجاد و یا در آن‌ها سرمایه‌گذاری می‌کند. بیشترین ریسک‌ها را متحمل می‌شود و از بیشترین پاداش‌ها نیز بهره‌مند می‌گردد. فرآیند راه‌اندازی یک کسب‌وکار به‌عنوان “کارآفرینی” شناخته می‌شود. کارآفرین معمولاً به‌عنوان یک نوآور، منبع ایده‌ها، کالاها، خدمات و کسب‌وکار یا رویه‌های جدید دیده می‌شود. تعاریف محدودتر، کارآفرینی را به‌عنوان فرآیند طراحی، راه‌اندازی و اداره یک کسب‌وکار جدید، اغلب شبیه به یک کسب‌وکار کوچک به‌عنوان “ظرفیت و تمایل به توسعه، سازماندهی و مدیریت یک سرمایه‌گذاری تجاری همراه با هرگونه ریسک آن برای کسب سود” توصیف کرده‌اند.

افرادی که این کسب‌وکارها را ایجاد می‌کنند اغلب به‌عنوان “کارآفرین” شناخته می‌شوند. در حوزه اقتصاد، اصطلاح کارآفرین برای نهادی استفاده می‌شود. که توانایی تبدیل اختراعات یا فناوری‌ها به محصولات و خدمات را دارد. در این معنا، کارآفرینی فعالیت‌هایی را از سوی شرکت‌های تأسیس‌شده و کسب‌وکارهای جدید توصیف می‌کند.

✅ام اس پی ام MSPM
کارشناسی ارشد مدیریت پروژه یا ام اس پی ام مدرک کارشناسی ارشد رشته مدیریت پروژه است که پیش نیاز آن داشتن مدرک کارشناسی از دانشگاه معتبر همراه با سابقه کار (به‌طور متوسط ۱۲ سال) است.

✅دکترای مدیریت کسب وکار یا دی‌بی‌ای (Doctorate Of Business Administration – DBA)
 تحقیقی است که تمرکز آن بر شیوه‌های کاربردی تجارت و بازرگانی است. سطح دروس در DBA بالاتر از دروس دوره‌های مدیریتی مانند MBA یا کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی است. DBA یک مدرک کاربردی در شاخه‌های مختلف مدیریت است…

مانند سایر رشته‌های تحصیلی سطوح عالی، به افرادی که موفق به اخذ مدرک تحصیلی DBA می‌شوند، عنوان علمی دکتر اعطا می‌کنند. عبارات بعد از “DBA” مانند “Finance” یا “Tourism” خاص دانشجویانی است که مایلند در دانشگاه تحصیل کنند و تحقیقاتی را انجام دهند. این تحقیقات به توسعه و بهبود دانش یا تئوری های مطرح در حوزه کسب و کار کمک می کند. DBA یک دکترای حرفه‌ای با تمرکز بر دانش نظری و استفاده از آن در عمل کسب و کار است. منشاء دکترای مدیریت بازرگانی را می‌توان به اوایل قرن بیستم ردیابی کرد. زمانی که آموزش کسب و کار به عنوان یک رشته متمایز به رسمیت شناخته شد.

• پیدایش DBA

تقاضای فزاینده برای آموزش پیشرفته کسب و کار، همراه با اهمیت فزاینده تحقیقات در این زمینه، منجر به ایجاد برنامه های دکترا با تمرکز بر مدیریت بازرگانی شد. یکی از اولین نمونه های دکترا در تجارت را می توان در دانشکده مدیریت بازرگانی هاروارد، که اکنون به نام مدرسه بازرگانی هاروارد شناخته می شود معرفی نمود.

Harvard Business School مدرک دکترای علوم تجاری (DCS) را در سال 1920 و پس از آن DBA معرفی کرد. هدف برنامه DCS ایجاد دانشمندانی بود که می توانستند از طریق تحقیقات اصلی به تئوری و عمل در کسب و کارها کمک کنند.

دانش پژوهان DBA ملزم به ارائه یک پروژه مهم هستند که معمولاً به عنوان پایان نامه، پروژه اصلی یا تز نامیده می شود. این پروژه شامل مجموعه گسترده ای از تحقیقات آکادمیک اصلی است. این تحقیقات پتانسیل انتشار در یک مجله معتبر را دارد. داوطلبان باید از کار خود در برابر یک هیئت ممتحن خبره که به عنوان کمیته پایان نامه یا کمیته دکترا شناخته می شود، دفاع کنند.

• اهداف DBA

علاوه بر این، اکثر برنامه های DBA دارای الزامات درسی هستند. دوره DBA، یک دوره تحصیلی پیشرفته است که برای مدیران اجرایی، مدیران ارشد، و افراد حرفه‌ای طراحی شده که می‌خواهند مهارت‌ها و دانش خود را در زمینه مدیریت و راهبرد کسب و کار ارتقاء دهند. این دوره‌ها معمولاً توسط دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی معتبر ارائه می‌شوند. به گونه‌ای طراحی شده‌اند که ترکیبی از تئوری‌های مدیریت و کاربردهای عملی را پوشش دهند.

1. اهداف و مزایای دوره DBA:توسعه مهارت‌های رهبری و *مدیریتی: تمرکز بر تقویت توانایی‌های رهبری، تصمیم‌گیری استراتژیک، و مدیریت تغییرات سازمانی. افزایش دانش تخصصی: ارتقاء دانش در زمینه‌های مختلف مدیریت کسب و کار مانند بازاریابی، مالی، منابع انسانی، و مدیریت عملیات. *تحقیقات کاربردی: انجام تحقیقات پیشرفته که به بهبود عملکرد سازمان‌ها کمک می‌کند و می‌تواند به عنوان مبنای تصمیم‌گیری‌های استراتژیک استفاده شود. شبکه‌سازی *حرفه‌ای: فرصت برای تعامل با سایر مدیران و متخصصان حوزه‌های مختلف که می‌تواند به توسعه شبکه‌های حرفه‌ای و کسب تجربه‌های جدید کمک کند.

2. ساختار دوره DBA: دوره DBA معمولاً شامل دو بخش اصلی است:دروس تئوری: که شامل کلاس‌های آموزشی و سمینارهای مختلف در زمینه‌های مختلف مدیریت کسب و کار است. پایان‌نامه یا پروژه نهایی: که در آن دانشجویان باید یک پروژه تحقیقاتی مستقل انجام دهند که به یک مشکل واقعی در کسب و کار پرداخته و راه‌حل‌های نوآورانه‌ای ارائه دهند.

3. پیش‌نیازهای ورود به دوره DBA: داشتن مدرک کارشناسی ارشد در یک زمینه مرتبط (مانند MBA یا رشته‌های مدیریتی دیگر).سابقه کار حرفه‌ای و مدیریتی که معمولاً حداقل 5 سال تجربه اجرایی نیاز دارد. برخی موسسات ممکن است نیاز به آزمون‌های ورودی یا مصاحبه نیز داشته باشند.

4. تفاوت DBA و PhD در مدیریت:

DBAبیشتر بر کاربردهای عملی و بهبود عملکرد سازمانی تمرکز دارد و مناسب افرادی است که به دنبال ارتقاء مهارت‌های مدیریتی و حرفه‌ای هستند.
PhDبیشتر بر تحقیقات تئوریک و آکادمیک تمرکز دارد و مناسب افرادی است که به دنبال فعالیت در حوزه‌های پژوهشی یا تدریس در دانشگاه‌ها هستند.

• رشته ام بی ای MBA برای چه کسانی مناسب است؟

 MBA مناسب افرادی است که علاقه‌مند به مدیریت و کسب و کار هستند و تمایل دارند در این حوزه فعالیت کنند. این رشته برای افرادی که می‌خواهند در سطح بالاتری از دانش و مهارت‌های مدیریتی و استراتژیک برخوردار شوند و دستاوردهای حرفه‌ای خود را ارتقا دهند، مناسب است.

• خصوصیات متخصصان رشته MBA

✅تمایل به رهبری و مدیریت
اگر شما به دنبال فرصتی هستید تا نقش رهبری و مدیریتی در سازمان‌ها و تیم‌های کاری داشته باشید. MBA می‌تواند برای شما مناسب باشد. این رشته به شما ابزارها و مهارت‌های لازم را برای ایجاد و اداره تیم‌ها، اجرای استراتژی‌های موفق و انجام تصمیم‌گیری‌های استراتژیک را می‌آموزد

✅تحلیلگری و دقت در ارقام
مدیران موفق باید توانایی تحلیل صحیح اطلاعات مالی و عددی را داشته باشند. اگر شما علاقه‌مند به تجزیه و تحلیل ارقام، بودجه‌ریزی، ارزیابی عملکرد مالی و شناخت اصول مالیاتی هستید، رشته MBA برای شما مناسب است.

✅ توانایی تفکر استراتژیک
در ادامه موضوع رشته mba مناسب چه کسانی است؟باید بگوییم MBA به شما ابزارها و مهارت‌های لازم را برای تفکر استراتژیک و برنامه‌ریزی در بلندمدت را می‌آموزد. اگر شما به دنبال یادگیری رویکردهای استراتژیک برای مواجهه با چالش‌های تجاری و ایجاد رقابت‌پذیری در بازار هستید، MBA برای شما گزینه مناسبی است.

✅ توانایی ارتباطات بین فردی و کار تیمی
مدیران موفق باید توانایی برقراری ارتباطات مؤثر با افراد را داشته باشند و بتوانند در محیط‌های کار تیمی به خوبی عمل کنند. MBA شما را با مهارت‌های ارتباطی، مذاکره و رهبری تیم‌ها آشنا می‌کند.

✅علاقه به یادگیری مداوم
رشته MBA یک برنامه تحصیلی پیشرفته است که شما را به یادگیری مداوم و به‌روز وادار می‌کند. اگر شما به یادگیری و به‌روزرسانی مستمر علاقه‌مند هستید و تمایل دارید دانش و مهارت‌های خود را به روز کنید، رشته MBA را انتخاب کنید.

به طور کلی، رشته MBA برای افرادی مناسب است که می‌خواهند مهارت‌های مدیریتی خود را تقویت کنند، در صنعت و بازار کار رقابتی بهتر عمل نمایند و در موقعیت‌های مدیریتی بالاتر قرار بگیرند. قبل از تصمیم‌گیری نهایی، می‌توانید با مشاوران تحصیلی و افرادی که در این رشته فعالیت می‌کنند، مشورت کنید تا بهترین تصمیم را بگیرید.

• این رشته چه گرایش هایی دارد؟

✅مدیریت عمومی:
این گرایش شما را برای مدیریت و رهبری در سطح بالای سازمان‌ها آماده می‌کند. در این گرایش، شما با مباحث مدیریت استراتژیک، تحلیل مالی، رهبری و مدیریت منابع انسانی آشنا می‌شوید.

✅مدیریت مالی:
این نوع از گرایش بر روی مدیریت مالی و تصمیم‌گیری‌های مالی تمرکز دارد. در این رشته، شما با مباحثی مانند بودجه‌ریزی، سرمایه‌گذاری، مدیریت ریسک و مدیریت مالیاتی آشنا می‌شوید.

✅بازرگانی بین‌الملل:
این گرایش به شما این کمک می کند تا در زمینه بازرگانی بین‌المللی و روابط بین‌المللی فعالیت کنید. شما با موضوعاتی مانند بازاریابی بین‌المللی، تجزیه و تحلیل بازارهای خارجی، مدیریت زنجیره تأمین جهانی و تجارت بین‌المللی آشنا می‌شوید.

✅بازاریابی:
یکی از گرایش‌های رشته MBA، بازاریابی است که بیشتر بر روی استراتژی‌ها و تکنیک‌های بازاریابی تمرکز دارد. شما با موضوعاتی مانند تحقیقات بازار، تبلیغات، روابط عمومی، رسانه‌های اجتماعی و استراتژی‌های بازاریابی آشنا می‌گردید.

✅منابع انسانی:
در گرایش منابع انسانی بیشتر با روش‌های مدیریت منابع انسانی و توسعه سازمانی آشنا می‌شوید. هم چنین موضوعاتی مانند استخدام و انتخاب، آموزش و توسعه، ارزیابی عملکرد، رهبری سازمانی و مدیریت تغییر در این گرایش گنجانده شده اند.